تابلو خوانی، روان‌شناسی و رفتار شناسی بازار بورس

تابلو خوانی، روان‌شناسی و رفتار شناسی بازار بورس به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تحلیلی جهت خرید و فروش سهام می‌بایست مدنظر هر تحلیلگری قرار گیرد. خیلی از معامله‌گران بازار سرمایه با تحلیل‌های بنیادی (فاندامنتال) و تکنیکال آشنا هستند اما به دلیل عدم توجه به تابلو خوانی، روان‌شناسی و رفتار شناسی بازار، نمی‌توانند تحلیل دقیق و کاملی از روند سهم داشته باشند که این موضوع به دلیل نداشتن تجربه‌ی کافی در بازار است.

در این مطلب مهم‌ترین نکات تابلو خوانی، روان‌شناسی و رفتار شناسی بازار بورس را که از ارکان اصلی تحلیل بازار سرمایه می‌باشند و آشنایی و یادگیری آن‌ها به‌اندازه‌ی تحلیل بنیادی و تکنیکال مهم است، بیان می‌کنم و به مرور مطالب و نکات جدید را به آن اضافه و آپدیت خواهم کرد.

توجه: هرگونه کپی‌برداری از این مطالب بدون درج نام و لینک منبع ممنوع و پیگرد قانونی خواهد داشت.

بیش از 90 نکته‌ی مهم و کاربردی در تابلو خوانی، روان‌شناسی و رفتار شناسی بازار بورس:

1. رشد یا افت شاخص‌های بورس را همواره درصدی بررسی کنید، نه واحدی.
2. قیمت آخرین معامله، قیمت لحظه‌ای سهم در طول روز معاملاتی است.
3. قیمت پایانی، میانگین وزنی قیمت معاملات سهم در طول روز است.
4. قیمت اولین معامله، اولین قیمتی است که سهم در روز معامله شده است.
5. قیمت دیروز، قیمت پایانی روز معاملاتی قبل است.
6. تعداد معاملات، تعداد سفارشاتی است که در طول روز در سامانه‌ی معاملاتی ثبت شده است.
7. حجم معاملات، تعداد سهامی است که در طول روز مورد داد و ستد قرار گرفته است.
8. «ارزش معاملات» یک سهم از حاصل‌ضرب «حجم معاملات» در «قیمت سهم» به‌دست می‌آید.
9. «ارزش بازار» یک سهم از حاصل‌ضرب «تعداد سهام» در «قیمت سهم» به‌دست می‌آید.
10. بازه‌ی روز، محدوده‌ی کم‌ترین تا بیش‌ترین قیمتی است که سهم در طول روز معاملاتی در آن نوسان داشته است.
11. قیمت مجاز، محدوده‌ی کم‌ترین تا بیش‌ترین قیمتی است که سهم می‌تواند در طول روز معاملاتی در آن نوسان داشته باشد. (مثبت و منفی 5% قیمت پایانی دیروز)
12. بازه‌ی هفته، محدوده‌ی کم‌ترین تا بیش‌ترین قیمتی است که سهم در طول یک هفته‌ی اخیر نوسان داشته است.
13. بازه‌ی سال، محدوده‌ی کم‌ترین تا بیش‌ترین قیمتی است که سهم در طول یک سال اخیر (365 روز اخیر) نوسان داشته است.
14. تعداد سهام، تعداد کل سهم‌های شرکت است که دست سهامداران می‌باشد. تعداد سهام یک شرکت بزرگی یا کوچکی آن را نشان می‌دهد.
15. سرمایه‌ی یک شرکت از حاصل‌ضرب «تعداد سهام» در «قیمت اسمی هر سهم» (1000 ریال) به‌دست می‌آید.
16. حجم مبنا، تعداد سهامی است که هر روز می‌بایست مورد معامله قرار گیرد تا کل درصد تغییر آن روز در قیمت روز بعد ملاک باشد.
17. سهام شناور، تعداد سهامی است که دست سهامداران خرد (غیر عمده) قرار دارد.
18. میانگین حجم ماه، میانگین حجم معاملات 30 روز اخیر سهم است.
19. اگر قیمت آخرین معامله بیشتر از قیمت پایانی شد، به احتمال زیاد «اول وقت فردا» معاملات سهم مثبت است.
20. اگر قیمت آخرین معامله کمتر از قیمت پایانی شد، به احتمال زیاد «اول وقت فردا» معاملات سهم منفی است.
21. اگر اختلاف قیمت آخرین معامله با قیمت پایانی حداقل مثبت 2% و قدرت خریداران حقیقی بیشتر از قدرت فروشندگان حقیقی باشد، «الگوی ساعت مثبت یا تیک صعودی» محسوب می‌شود که سیگنالی مثبت است.
22. اگر اختلاف قیمت آخرین معامله با قیمت پایانی حداقل منفی 2% و قدرت فروشندگان حقیقی بیشتر از قدرت خریداران حقیقی باشد، «الگوی ساعت منفی یا تیک نزولی» محسوب می‌شود که سیگنالی منفی است.
23. EPS در تابلوی سهم، سود (زیان) خالص 12 ماهه اخیر شرکت به ازای هر سهم است.
24. به P/E دوره‌ی بازگشت سرمایه نیز می‌گویند؛ به عبارتی دیگر، قیمت لحظه‌ای شرکت، چند برابر سود هر سهم آن است؛ معمولاً میانگین P/E کل بازار را با سود بانکی و اوراق مشارکت مقایسه می‌کنند.
25. P/E صرفاً یکی از معیارهای تصمیم‌گیری جهت سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها می‌باشد و نباید به تنهایی ملاک انتخاب و خرید و فروش سهام قرار گیرد. عوامل متعددی در بالا یا پایین بودن P/E یک شرکت تأثیرگذار است که می‌بایست به‌طور دقیق وضعیت بنیادی و تکنیکال سهم بررسی و P/E شرکت با P/E گروه خود و میانگین P/E کل بازار مقایسه شود.
26. P/E گروه، میانگین P/E شرکت‌های بورسی یا فرابورسی یک گروه (صنعت) را نشان می‌دهد.
27. P/E شرکت‌ها معمولاً به‌سمت P/E گروه‌شان میل می‌کند. P/E گروه‌های بورسی و فرابورسی یک صنعت، مجزا محاسبه می‌شود.
28. هر P/E بالایی الزاماً به معنای بد یا حبابی بودن سهم نیست و می‌تواند نشان‌دهنده‌ی انتظار بازار از رشد سودآوری شرکت باشد. به عنوان مثال، شرکت‌هایی که طرح‌های توسعه‌ی مهم و تأثیرگذار دارند، معمولاً P/E بالاتری نسبت به سهام هم‌گروه خود می‌گیرند؛ لذا P/Eهای خیلی بالا و غیرقابل توجیه، نشان‌دهنده‌ی حبابی شدن سهم یا گروه است.
29. هر P/E پایینی نیز الزاماً به معنای خوب، ارزنده یا سودآور بودن شرکت نیست. در بررسی شرکت‌های دارای P/E پایین، حتماً می‌بایست به این نکته توجه داشت که EPS بالای شرکت بر مبنای سود عملیاتی تحقق یافته، یا سود غیرعملیاتی؛ در صورتی که مقدار زیادی از سود خالص شرکت غیرعملیاتی (غیرقابل تکرار) باشد، P/E پایین آن می‌تواند گمراه کننده باشد.
30. سرمایه‌گذاران معمولاً در زمان رکود بازار به شرکت‌های دارای P/E پایین روی می‌آورند تا از سود نقدی (DPS) بهره‌مند شوند و در زمان رونق بازار به شرکت‌های دارای P/E بالا که در حال رشد قیمت هستند روی می‌آورند تا سود بیشتری کسب کنند.
31. اصلاح P/E یک سهم یا گروه اصطلاحاً به معنای ریزش قیمت آن سهم یا گروه است.
32. اگر P/E سهمی بیشتر از گروهش باشد، جهت میل کردن به سمت گروه می‌بایست مقدار EPS آن افزایش و یا قیمت آن کاهش یابد.
33. اگر P/E سهمی کمتر از گروهش باشد، جهت میل کردن به سمت گروه می‌بایست مقدار EPS آن کاهش و یا قیمت آن افزایش یابد.
34. اگر P/E سهمی بیشتر از گروهش باشد، در صورتی که مقدار EPS آن کاهش و قیمت آن افزایش یابد، می‌تواند منجر به شکل‌گیری «حباب مثبت» شود.
35. اگر P/E سهمی کمتر از گروهش باشد، در صورتی که مقدار EPS آن افزایش و قیمت آن کاهش یابد، می‌تواند منجر به شکل‌گیری «حباب منفی» شود.
36. شرکت‌هایی که زمینه‌ی فعالیت یکسان و دارایی‌های تقریباً برابری داشته باشند، در بلندمدت ارزش بازارشان به هم نزدیک خواهد شد.
37. خرید و فروش حقوقی‌ها دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد، مانند خرید و فروش دستوری، کد به کد، شناسایی سود در روند صعودی، خرید پلکانی در روند نزولی، پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان و… لذا تحلیل دقیق خرید و فروش آن‌ها کاری دشوار و احتمال خطا در تحلیل بالاست.
38. فروش حقوقی‌ها در روند صعودی می‌تواند باعث رشد بیشتر سهم و خرید آن‌ها در روند نزولی باعث افت بیشتر سهم شود. هرگز معیار اصلی تحلیل خرید و فروش خود را تحلیل حقوقی‌های بازار قرار ندهید. حقوقی‌ها ترجیح می‌دهند در روند صعودی به‌صورت پله‌ای بفروشند و تا فروش آن‌ها تمام نشود، می‌توان به رشد سهم امیدوار بود و در روند نزولی به‌صورت پله‌ای خرید می‌کنند و تا خریدشان تمام نشود، نمی‌توان انتظار رشد سهم را داشت.
39. سهامداران حقیقی با نیت سود کردن وارد سهام می‌شوند و با نیت سیو سود یا ضرر نکردن از سهام خارج می‌شوند. پس رفتار سهامداران حقیقی تحلیل‌پذیرتر است.
40. «معمولاً» سهام با ورود پول حقیقی‌های قدرتمند رشد می‌کند و با خروج پول آن‌ها افت می‌کند.
41. «قدرت خریداران حقیقی» یعنی «حجم خرید خریداران حقیقی» تقسیم بر «تعداد خریداران حقیقی» که برابر است با «متوسط خرید هر حقیقی»
42. «قدرت فروشندگان حقیقی» یعنی «حجم فروش فروشندگان حقیقی» تقسیم بر «تعداد فروشندگان حقیقی» که برابر است با «متوسط فروش هر حقیقی»
43. سرانه خرید هر حقیقی یعنی «متوسط خرید هر حقیقی» ضربدر «قیمت پایانی»
44. سرانه فروش هر حقیقی یعنی «متوسط فروش هر حقیقی» ضربدر «قیمت پایانی»
45. نسبت خریدار به فروشنده‌ی حقیقی یعنی «متوسط خرید هر حقیقی» تقسیم بر «متوسط فروش هر حقیقی»؛ هر چه جواب بیشتر از 1 شود، قدرت خریدار حقیقی بیشتر از قدرت فروشنده‌ی حقیقی است و در صورتی که جواب کمتر از 1 شود، یعنی قدرت فروشنده‌ی حقیقی بیشتر از قدرت خریدار حقیقی است.
46. نسبت خریدار به فروشنده‌ی حقیقی بیشتر از 1 یعنی «ورود پول حقیقی»
47. نسبت خریدار به فروشنده‌ی حقیقی کمتر از 1 یعنی «خروج پول حقیقی»
48. «کد به کد حقوقی به حقیقی» یعنی بیش از 50 درصد حجم معاملات را حقوقی‌ها فروشنده و بیش از 50 درصد حجم معاملات را حقیقی‌ها خریدار باشند که در این صورت سیگنال (اتفاق) مثبتی در تابلوی سهم محسوب می‌شود.
49. «کد به کد حقیقی به حقوقی» یعنی بیش از 50 درصد حجم معاملات را حقیقی‌ها فروشنده و بیش از 50 درصد حجم معاملات را حقوقی‌ها خریدار باشند که در این صورت سیگنال (اتفاق) منفی‌ای در تابلوی سهم محسوب می‌شود.
50. افزایش نامتعارف «تعداد» خریداران حقوقی (صرف‌نظر از درصد خریدشان)، سیگنالی مثبت و افزایش نامتعارف «تعداد» فروشندگان حقوقی (صرف‌نظر از درصد فروش‌شان)، سیگنالی منفی محسوب می‌شود؛ زیرا نشان دهنده‌ی‌ اجماع نظر تحلیلگران آن‌هاست. این افزایش نامتعارف برای هر شرکتی متفاوت است و باید با سابقه‌ی معاملات‌شان مقایسه شود.
51. ترتیب قوی‌ترین فاکتورهای ورود پول حقیقی در تابلو خوانی (سیگنال مثبت):
    1. قدرت خریداران حقیقی + کد به کد حقوقی به حقیقی + افزایش نامتعارف تعداد خریداران حقوقی
    2. قدرت خریداران حقیقی + کد به کد حقوقی به حقیقی
    3. قدرت خریداران حقیقی + افزایش نامتعارف تعداد خریداران حقوقی
    4. قدرت خریداران حقیقی
52. فاکتورهای ورود پول هوشمند (Smart Money) حقیقی در تابلو خوانی (سیگنال مثبت خرید):
    1. ورود پول حقیقی
    2. افزایش حجم معاملات بیش از میانگین حجم ماه
    3. قیمت آخرین معامله بیشتر از قیمت پایانی
    4. قیمت آخرین معامله در بازه‌ی مثبت روز
53. ترتیب قوی‌ترین فاکتورهای خروج پول حقیقی در تابلو خوانی (سیگنال منفی)
    1. قدرت فروشندگان حقیقی + کد به کد حقیقی به حقوقی + افزایش نامتعارف تعداد فروشندگان حقوقی
    2. قدرت فروشندگان حقیقی + کد به کد حقیقی به حقوقی
    3. قدرت فروشندگان حقیقی + افزایش نامتعارف تعداد فروشندگان حقوقی
    4. قدرت فروشندگان حقیقی
54. فاکتورهای خروج پول هوشمند (Smart Money) حقیقی در تابلو خوانی (سیگنال منفی فروش):
    1. خروج پول حقیقی
    2. افزایش حجم معاملات بیش از میانگین حجم ماه
    3. قیمت آخرین معامله کمتر از قیمت پایانی
    4. قیمت آخرین معامله در بازه‌ی منفی روز
55. هر شکست واقعی با حجم متعارف بالایی رخ می‌دهد. (افزایش حجم معاملات بیش از میانگین حجم ماه)
56. افزایش نامتعارف حجم معاملات (چندین برابر میانگین حجم ماه) نشان دهنده‌ی رخ دادن اتفاقی مهم در سهم است که می‌تواند هم سیگنال مثبت و هم سیگنال منفی باشد؛ لذا می‌بایست با دقت بیشتری معاملات سهم را زیرنظر داشت.
57. در انتهای روند صعودی بازار، اگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری «در سهام» (به‌عنوان مثال: اهرم) از مثبت به منفی رفتند و ورود پول حقیقی و حجم معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری «درآمد ثابت» (به‌عنوان مثال: افران) به‌میزان بااهمیت و نامتعارفی بالا رفت، یعنی احتمالاً اصلاح در پیش خواهیم داشت…
    در انتهای روند نزولی (اصلاحی) بازار، اگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری «در سهام» از منفی به مثبت رفتند و خروج پول حقیقی و حجم معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری «درآمد ثابت» به‌میزان بااهمیت و نامتعارفی بالا رفت، یعنی احتمالاً به پایان اصلاح نزدیک می‌شویم…
    صندوق‌های سرمایه‌گذاری «در سهام»، خودشان خریدار و فروشنده‌ی شرکت‌ها هستند و رفتارشان زودتر سیگنال می‌دهد.
58. اصلاح با ریزش فرق دارد؛ اصلاح یعنی افت مقطعی قیمت جهت استراحت در یک روند صعودی، اما ریزش به معنای تغییر روند کلی از صعودی به نزولی است.
59. معمولاً خیلی از افراد در «اصلاح زمانی روندهای صعودی»، ضررهای سنگینی می‌کنند؛ به این دلیل که در مثبت‌ها به امید ادامه‌ی روند صعودی بازار، می‌خرند و در منفی‌ها از ترس افت بیشتر، می‌فروشند؛ یعنی بالا می‌خرند، پایین می‌فروشند! در صورتی که می‌بایست در این شرایط برعکس عمل کنند و در منفی‌ها خریدار باشند.
60. در روندهای صعودی بازار، با افزایش قیمت، حجم معاملات می‌بایست افزایش یابد و با کاهش قیمت در اصلاح‌های روند صعودی، حجم معاملات می‌بایست کاهش یابد.
61. در صورتی که در روندهای صعودی بازار، با افزایش قیمت، کاهش حجم معاملات را داشته باشیم، می‌تواند نشان دهنده‌ی کاهش قدرت روند و آغاز اصلاحی از روند صعودی باشد.
62. در صورتی که در اصلاح‌های روندهای صعودی بازار، با کاهش قیمت، افزایش حجم معاملات را داشته باشیم، می‌تواند نشان دهنده‌ی شروع روند نزولی باشد.
63. در روندهای نزولی بازار، با کاهش قیمت، حجم معاملات می‌بایست افزایش یابد و با افزایش قیمت در اصلاح‌های روند نزولی، حجم معاملات می‌بایست کاهش یابد.
64. در صورتی که در روندهای نزولی بازار، با کاهش قیمت، کاهش حجم معاملات را داشته باشیم، می‌تواند نشان دهنده‌ی کاهش قدرت روند و آغاز اصلاحی از روند نزولی باشد.
65. در صورتی که در اصلاح‌های روندهای نزولی بازار، با افزایش قیمت، افزایش حجم معاملات را داشته باشیم، می‌تواند نشان دهنده‌ی شروع روند صعودی باشد.
66. جهت تحلیل روند شاخص‌ها، به‌جای حجم معاملات، «ارزش معاملات» می‌بایست بررسی شود.
67. وضعیت مجاز، یعنی سهم قابل معامله و سفارش‌گذاری است.
68. وضعیت مجاز – محفوظ، یعنی سهم قابل سفارش‌گذاری است اما قابل معامله نیست.
69. وضعیت ممنوع یا متوقف، یعنی سهم قابل معامله و سفارش‌گذاری نیست.
70. در ردیف‌های سفارش‌گذاری (باکس خرید و فروش)، منظور از «تعداد»، تعداد سفارشاتی است که در سامانه‌ی معاملات ثبت شده است؛ تعداد نفرات خریدار و فروشنده نیست. لذا ممکن است یک نفر 10 سفارش ثبت کند که در این صورت تعداد 10 نمایش داده می‌شود.
71. در ردیف‌های سفارش‌گذاری (باکس خرید و فروش)، منظور از «حجم»، تعداد سهامی است که خریداران و فروشندگان درخواست خرید یا فروش دارند.
72. در ردیف‌های سفارش‌گذاری (باکس خرید و فروش)، در صورتی که روی قیمتی خاص، حجم سنگین و نامتعارفی سفارش خرید گذاشته شده باشد، به‌عنوان «اردر حمایتی» تلقی می‌گردد که سهامداران، بازیگر یا بازارگردان سهم نمی‌خواهند اجازه دهند قیمت پایین‌تر از آن عدد برود.
73. در ردیف‌های سفارش‌گذاری (باکس خرید و فروش)، در صورتی که روی قیمتی خاص، حجم سنگین و نامتعارفی سفارش فروش گذاشته شده باشد، به‌عنوان «اردر مقاومتی (ترس)» تلقی می‌گردد که سهامداران، بازیگر یا بازارگردان سهم نمی‌خواهند اجازه دهند قیمت بالاتر از آن عدد برود.
74. همواره سعی کنید نزدیک اردر حمایتی خرید و در صورت تصمیم به فروش، نزدیک اردر مقاومتی سفارش فروش ثبت کنید.
75. نزدیک اردر حمایتی نفروشید؛ زیرا احتمال دارد قیمت سهم رشد کند. در صورت عرضه‌ی کامل اردر حمایتی توسط فروشندگان، می‌توانید اقدام به فروش کنید؛ زیرا احتمال دارد قیمت سهم در طول روز پایین‌تر رود.
76. نزدیک اردر مقاومتی خرید نکنید؛ زیرا احتمال دارد قیمت سهم افت کند. در صورت جمع شدن اردر مقاومتی توسط خریداران، می‌توانید اقدام به خرید کنید؛ زیرا احتمال دارد قیمت سهم در طول روز بالاتر رود.
77. اگر خریدار تمامی سهم‌های فروشندگان را در قیمت‌های ارائه شده توسط آن‌ها، بخرد، «رِنج مثبت» کشیده است.
78. اگر فروشنده تمامی سهم‌هایش را به هر قیمتی که خریداران ارائه داده باشند، بفروشد، «رِنج منفی» کشیده است.
79. در صورتی که در سهمی رنج مثبت یا منفی زده شد، از طریق بالا رفتن لحظه‌ای حجم خرید و فروش حقیقی‌ها و حقوقی‌ها بررسی کنید که کدامیک رنج کشیده‌اند.
80. اگر تقاضا جهت خرید سهمی در حداکثر قیمت مجاز، بیشتر از عرضه باشد، جهت خرید سهم، «صف خرید» با اولویت زمانی ورود هر سفارش در سامانه‌ی معاملات تشکیل می‌شود.
81. اگر عرضه جهت فروش سهمی در حداقل قیمت مجاز، بیشتر از تقاضا باشد، جهت فروش سهم، «صف فروش» با اولویت زمانی ورود هر سفارش در سامانه‌ی معاملات تشکیل می‌شود.
82. در صورت مشاهده‌ی حجم خرید یا فروش سنگین در قیمتی خاص که مشکوک به کد به کد بود، از طریق ریز معاملات می‌توانید ریز حجم و قیمت را در ساعتی خاص بررسی کنید.
83. در انتخاب سهم به سهامداران عمده‌ی آن توجه کنید. سهامداران عمده‌ به‌عنوان مالک شرکت، نقش پدر و مادر را برای سهم دارند.
84. بهترین درصد سهام شناور، محدوده‌ی 20 تا 30 درصد است. سهام شناور بیش از 50 درصد و زیر 10 درصد مناسب نیست.
85. در صورتی که در تایم‌فریم 2 دقیقه‌ای کندل استیک «نمودار قیمت، حجم در طول روز» در تابلوی نماد، سقفی بالاتر از سقف قبلی ساخته شد، سهم به سمت صف خرید و در صورتی که کفی پایین‌تر از کف قبلی ساخته شد، سهم به سمت صف فروش خواهد رفت.
86. در بازگشایی نمادهایی که به دلایل مختلف بسته شده‌اند، توصیه می‌شود خرید و فروش نکنید و اجازه دهید کشف قیمت انجام، نوع معاملات و تابلوی سهم مشخص شود، سپس تصمیم به خرید یا فروش بگیرید.
87. محاسبه‌ی فرمول ریسک و بازده سهم را به‌عنوان یک اصل مهم در تحلیل‌های خود لحاظ کنید. (فرمول ریسک و بازده)
88. لیدرهای بازار، شرکت‌هایی هستند که در لیست نمادهای پرببینده بالاتر قرار دارند.
89. لیدرهای گروه‌ها، شرکت‌هایی هستن که در بخش گروه در صفحه‌ی نماد، در ردیف‌های اول قرار دارند.
90. جهت آشنایی با شرکت‌ها و آگاهی از نوع و زمینه‌ی فعالیت آن‌ها، حتماً وب‌سایت‌شان را بررسی کنید.
91. در تحلیل صورت‌های مالی شرکت‌هایی که برای محصولات‌شان مازاد تقاضا وجود دارد و همواره محصولات‌شان خریدار دارد و مشکلی بابت فروش ندارند (مانند خودرو)، مهم‌ترین نکته، میزان تولید آن‌هاست که هر چه افزایش یابد، آینده‌ی بهتری خواهند داشت.

توجه: هرگونه کپی‌برداری از این مطالب بدون درج نام و لینک منبع ممنوع و پیگرد قانونی خواهد داشت.